Mimea ya vimelea ni baadhi ya washirika wa ajabu katika ulimwengu wa mimea. Badala ya usanisinuru kama mimea mingi, spishi za vimelea hujishikamanisha na mwenyeji na kutoa maji na virutubisho ili kuishi.
Asili ya Vimelea vya Mimea
Mimea ya vimelea ni maarufu sana miongoni mwa wapenda bustani kwa sababu wana tabia zisizo za kawaida. Baadhi ni nadra sana na ya ajabu, kama vile ua la maiti, ilhali nyingine ni maridadi na maridadi sana, kama vile okidi ya kiota cha ndege.
Baadhi ya mimea ya vimelea hupandwa kwenye bustani za mimea kwa ajili ya utafiti wa kisayansi na kuruhusu watu waone moja kwa moja baadhi ya spishi adimu na za kigeni. Wafanyabiashara wa bustani mara chache hukuza mimea yenye vimelea kwa sababu wengi wanahitaji hali maalum ili kuishi ambayo si rahisi kuundwa tena kwenye bustani. Hata hivyo, kuna mimea michache ya vimelea ambayo ni ya kawaida sana na inaweza kupatikana katika karibu pori lolote.
Biolojia
Wanasayansi wameainisha zaidi ya spishi 4000 za mimea ya vimelea, ambayo hupata baadhi ya au riziki zao zote kutoka kwa spishi zingine. Aina zote za vimelea zina aina maalum ya mizizi ambayo hutoboa tishu za mmea mwenyeji ili kutoa maji na virutubisho. Vimelea vya mizizi huishi kwenye mizizi ya mimea mingine na huonekana kukua kutoka ardhini. Vimelea vya shina hukua moja kwa moja kwenye matawi ya mimea mingine.
Kuna viwango mbalimbali vya vimelea. Spishi zingine zinaweza kuishi maisha yao yote bila kueneza mmea mwingine wakati zingine zinategemea mwenyeji wao. Wale ambao hutegemea kabisa mwenyeji hawana uwezo wa photosynthesize na hawana rangi ya kijani, lakini inaweza kuwa idadi yoyote ya rangi nyingine, mara nyingi huchukua mwonekano wa roho kutokana na ukosefu wa klorofili. Inafurahisha, ingawa mimea ya vimelea hudhuru wenyeji wao, ni nadra kuua mwenyeji moja kwa moja.
Ua la Maiti
Ua la maiti (Raflesia arnoldii) ni mojawapo ya mimea ya kuvutia zaidi ulimwenguni na kwa hakika ndiyo mimea inayostaajabisha zaidi ya vimelea. Likiwa na kipenyo cha zaidi ya futi tatu, ndilo ua kubwa zaidi duniani na linanuka nyama inayooza. Maua ya maiti hupatikana katika misitu ya Indonesia ambapo hukua kwenye mizizi ya mzabibu unaopatikana katika maeneo ya msitu wa mvua yasiyo na usumbufu.
Hakika hii si ile ambayo watunza bustani wa nyumbani watapanda, lakini kuna watu wanaovutiwa sana na mmea huo hivi kwamba kampuni za watalii zimepanga safari za kuwachukua wapenzi wa mimea kwenye safari za kuuona. Pia inathaminiwa kama bidhaa ya dawa katika masoko ya Asia. Mojawapo ya mambo yanayojulikana zaidi kuhusu ua la maiti ni utaratibu wake wa uchavushaji -- uvundo unaotoa huvutia nzi ambao kwa kawaida wangevutwa kwenye mzoga, ambao huchavusha ua hilo bila kukusudia wanapokuja kuchunguza.
Mistletoe
Ikiwa ua la maiti ni mojawapo ya vimelea adimu na vya kawaida vya mmea, mistletoe ni mojawapo ya vimelea vinavyojulikana sana na hupatikana kila mahali, ingawa kwa kawaida wakulima wa bustani hawakulii wenyewe kwa makusudi. Mistletoe inaweza kupatikana katika misitu ya hali ya hewa ya baridi ambapo kwa kawaida huonekana ikiwa imeshikamana na matawi yaliyo juu kwenye miti yenye miti mirefu. Mistletoe huonekana zaidi wakati wa majira ya baridi wakati miti imelala na imekuwa sehemu ya utamaduni wa Magharibi kama ishara ya Krismasi na kitu cha kubusu chini yake. Mistletoe ni ya kijani kibichi na matunda meupe na ina uwezo wa kutengeneza usanisinuru yenyewe pamoja na inachopata kutoka kwa mwenyeji wake. Beri za mistletoe ni sumu.
Kuna aina nyingi za mistletoe, wengi wao hukua katika makundi makubwa yenye kipenyo cha futi tatu. Hata hivyo, mojawapo ya aina ndogo zaidi, inayoitwa dwarf mistletoe (Arceuthobium spp.) ambayo kwa kawaida hupatikana kwenye misonobari, ni mojawapo ya zinazovutia zaidi. Mistletoe hawa wadogo huongeza shinikizo katika vibonge vyao vya matunda ambavyo hatimaye hulipuka, na kuelekeza mbegu kuelekea miti mingine kwa zaidi ya maili 50 kwa saa.
Mti wa Krismasi wa Australia
Mti wa Krismasi wa Australia (Nuytsia floribunda) ni mmea unaohusiana kwa mbali na mistletoe ambao hukua kwenye miti kote ulimwenguni, lakini hupatikana tu magharibi mwa Australia na hukua ardhini. Mimea mingi ya vimelea ni ndogo sana, lakini spishi hii hukua hadi idadi kama ya mti -- hadi futi 33. Inaweza kukuzwa kwa kilimo, lakini viwango vya kuishi ni vya chini sana katika mazingira ya bustani, kwa hivyo haijajaribiwa sana.
Kimelea hiki hakijizuii kwa mwenyeji mmoja tu, bali hulisha mizizi ya kila aina ya mimea ambayo huenda inakua karibu nayo. Wanasayansi wamegundua kwamba hufikia mimea mingine hadi umbali wa futi 150 ili kufyonza maji na virutubisho kutoka kwenye mizizi yao. Kama mistletoe, ni ishara ya Krismasi nchini Australia, kwani kwa kawaida hutuma maua ya manjano mwishoni mwa Desemba.
Brashi ya Rangi ya Kihindi
Brashi ya Rangi ya Hindi (Castilleja spp.) ni mojawapo ya mimea michache ya vimelea ambayo wakati mwingine wakulima hujaribu kukuza. Ni maua ya mwituni wa Amerika Kaskazini yanayopatikana katika nyanda za wazi, mara nyingi kwenye udongo mwembamba karibu na miamba. Wanakua si zaidi ya futi 2 au 3 kwa urefu na wanajulikana kwa maua yao yenye rangi nyekundu katika majira ya joto. Ni sugu katika USDA kanda 3 hadi 8.
Wakati mwingine zinapatikana kama mbegu na zinapaswa kupandwa moja kwa moja na mimea ambayo kwa kawaida huwa vimelea, ambayo hasa ni nyasi za asili. Ni mmea unaoishi kwa muda mfupi, lakini unaweza kujiweka upya kwa hiari ikiwa hali zinafaa.
Hydnora
Hydnora (Hydnora africana) ni vimelea adimu sana na vya ajabu ambavyo, kama ua la maiti, hutoa harufu nzuri ya nyama inayooza inapokuwa kwenye maua. Huchavushwa na mende. Mimea hii midogo midogo nyekundu hupatikana katika maeneo kame kusini mwa Afrika ambapo inahusishwa na aina moja ya euphorbia. Maua mekundu hukua kama kiambatisho kimoja na kuonekana kama mdomo wa kiumbe wa ajabu wa baharini.
Mkusanyaji wa mimea kutoka California aliwahi kufanikiwa kurudisha sampuli na kuikuza chini ya kilimo, lakini hii ndiyo mara pekee ambayo Hydnora inajulikana kuwa ilikuzwa nje ya makazi yake asilia.
Broomrape
Broomrape (Orobanche spp.) ni kundi kubwa la mimea ya vimelea ambayo hupatikana kote katika ulimwengu wa kaskazini. Hukua kwenye mizizi ya spishi tofauti na huonekana kama maua madogo maridadi, kwa kawaida hukua si zaidi ya inchi chache juu ya ardhi. Zinakaribia kila rangi ya upinde wa mvua na zinaweza kuwa na mwonekano wa kigeni na mwonekano unaofanana na okidi.
Kama okidi, broomrapes ni mimea ambayo wapenda mimea hujitahidi kutafuta aina adimu na isiyo ya kawaida. Baadhi ya spishi, hata hivyo, zimeenea sana na zina matatizo kwa sababu zinatumia mazao ya kilimo kama mimea mwenyeji na karibu haiwezekani kutokomeza -- si aina ya kitu cha kujaribu kukua kwenye bustani!
Bomba la India
Bomba la India (Monotropa uniflora), pia hujulikana kama ghost plant, hukua chini ya miti ya misonobari kote katika ulimwengu wa kaskazini. Inaonekana katika makundi ya mabua meupe iliyokolea kuhusu urefu wa inchi 6, kila moja ikiwa na ua moja juu. Haitoi klorofili yoyote yenyewe, bali hupata riziki yake kutoka kwa miti iliyo karibu.
Cha kufurahisha, bomba la India halilii moja kwa moja mizizi ya miti, bali hutumia kuvu kama kiunganishi kusambaza maji na virutubisho.
Dodder
Dodder (Cuscuta spp.) ni mmea wa kawaida wa vimelea unaopatikana hukua duniani kote. Hukua kama mzabibu unaopinda katika majani na matawi ya mmea mwenyeji wake. Kuna aina nyingi za dodder, lakini zote zina mashina yanayofanana na tambi, ambayo wakati mwingine hupatikana katika rangi ya manjano angavu na machungwa.
Dodder inachukuliwa kuwa mdudu waharibifu katika baadhi ya maeneo kwani huwa na mwelekeo wa kuzima mmea mwenyeji, hivyo kufanya iwe vigumu kukua. Kwa hivyo si jambo ambalo wakulima wa bustani wangependa kulima, lakini watoto wamejulikana kuvuna dodder na kuitumia kama nywele bandia katika mavazi ya Halloween. Nywele za wachawi ni mojawapo ya majina yake mbadala.
Bizarre Botanical
Mimea yenye vimelea ni miongoni mwa spishi zinazovutia na zisizo za kawaida ulimwenguni. Kwa kawaida hazipatikani kama mimea ya kuweka mazingira, lakini hata kama huna njia ya kusafiri hadi mahali pa mbali ili kuziangalia, kuna uwezekano wa aina chache ambazo zinaweza kupatikana katika eneo unaloishi.
